آترواسکلروزیس ( تصلب شرایین ) ، آنژین صدری ، حمله قلبی

ساختمان قلب

قلب در پشت جناق قرار دارد و ارگانی عضلانی تو خالی است که به اندازه مشت شخص یا تقریبا  ۲۵۰ – ۳۵۰  گرم میباشد . قلب تلمبه ای دائما در کار است و حدودا یک میلیون بار در روز میطپد ، و خون را در  مسیر عروقی یه مسافت ۱۱۳۰۰۰ کیلومتر در بدن انسان به گردش در میاورد . با هر طپش قلب ، خون حاوی اکسیژن به همه بخشهای بدن توسط سرخرگها  (  artery )  تلمبه میشود و توسط سیاهرگها (  vein )  به قلب رجعت مییابد .

قلب توسط لایه ای عضلانی یه دو بخش چپ و راست تقسبم میشود و هر بخش دارای وظیفه ویژه خود است . قلب دارای چهار حفره مجزا میباشد . دو حفره در قسمت فوقانی مستقر است که دهلیز ( atrium )  نامیده میشود . دهلیزها خون را از بدن وصول کرده و به حفرات تحتانی بنام بطن (  ventricle ) گسیل میکنند . بطنها تلمبه اصلی قلب بشمار میروند .

 دهلیز راست بوسیله سیاهرگها ، خون را از بخشهای  مختلف بدن دریافت مینماید . میزان اکسیژن در این خون کم است . خون از دهلیز راست به بطن راست انتقال میابد و از آنجا جهت دریافت اکسیژن به شش سوق داده میشود . دهلیز چپ خون غنی از اکسیژن را از ریه دریافت کرده  به بطن چپ تخلیه مینماید و از آنجا بوسیله سرخرگها به سراسر بدن توذیع میگردد .

قلب بدون مکث در حال پمپاژ و خونرساتی است . خود قلب نیز نیاز به خون دارد و فراورده خونی را از طریق شریانهای کرونری ( coronary artery ) ، مستقر در سطح خارجی قلب دریافت میکند . آنژین ( angina ) و سکته قلبی عارضه هایی هستند که در آنها شریانهای کرونری درگیر میشوند . آنژین درد موقت در ناحیه سینه است که در اثر اختلال در شریانهای کرونری هویدا میشود . درد وقتی بروز میکند که قلب خون لازمه را دریافت نمیکند . معمولا علت آن مسدودیت نسبی شریانهای کرونری است .

بیماریهای شریان کرونری  Coronary Artery Disease 

آترواسکلروزیس یا تصلب شرایین   (  atherosclerosis )  و یا  سفت شدن سرخرگها عبارت  از رسوب لیپید در داخل سرخرگها و نتیجتا حصول پلاکهای فیبری-چربی در دیواره سرخرگها است . پلاکها موادی هستند که از چربی و اجزا دیگر خونی تشکیل میشوند . با گذشت زمان میزان پلاکها افزایش یافته و منجر به ضخیمی و سفتی دیواره داخلی سرخرگها میشوند .  انباشته شدن  پلاکها موجب تنگی و یا مسدودیت کامل سرخرگ میگردد . در نتیجه سرخرگ فوق قابلیت ارسال خون لازمه به بخشی از بدن را نمیتواند داشته باشد .

نظرات در مورد علت گسترش آترواسکلروزیس:

·       درصد زیاد کلسترول خون به آستر رگها صدمه میزند و در طی واکنشی ، کلسترول و دیگر ترکیبات خونی توانایی انباشتگی در نقاط آسیب دیده را مییابند .

·       واکنشهای درگیر در سیستم ایمنی میتواند به آستر رگها صدمه وارد آورد .

آترواسکلروزیس در هر سرخرگ بدن میتوان پدید آید. اما بیشتر در سرخرگ قلب ، پا و گردن شایع است . با تولد روند  آترواسکلروزیس  آغاز میگردد تا حایی که خیلی از مردم مقداری رسوب پلاکی را در میانسالی نیز در رگ دارند . بروز آترواسکلروزیس در شریانهای کرونری را بیماری شریانهای کرونری مینامند .

بروز علائم  آترواسکلروزیس بستگی به میزان بلوکه شدن سرخرگ دارد . با توجه به خاصیت الاستیکی سرخرگها ، پدیدآمدن پلاک خفیف ممکن است تظاهرات جدی در پی نداشته باشد . علائم این عارضه تا زمانی که مجاری سرخرگی ۵۰  تا  ۷۵  درصد باز است ، ممکن است یروز نکند . اگر سرخرگها شدیدا بلوکه گردند ، علائم بیماری روئیت میشود . در بسیاری از مردم اولین نشانه این عارضه ، درد در ناحیه سینه میباشد .

فاکتورهای که در بروز آترواسکلروزیس نقش دارند :

·       سطح بالای کلسترول خون

·       زیادی وزن و چاقی

·       نوشیدنیهای الکلی

·       فقدان تحرک بدنی

·       استعمال دخانیات

·       استرس

·       دیابت قندی

·       سابقه خانوادگی

 آنژین صدری  Angina Pectoris

وقتی که تامین بافت قلبی با خون به شکل موقت کاهش یابد ، آنژین صدری  بروز میکند که معمولا در اثر استرس آشکار میشود . آنژین ، هشداری برای کافی نبودن اکسیژن جهت فعالیت قلبی است . بعضی اوقات آنژین میتواند بعد از حمله قلبی توسعه یابد و بعضی از افراد با عارضه آنژینی، هیچوقت دچار سکته قلبی نمیشوند .

کسانی که آنژین دارند از موارد ذیل دوری نمایند :

·       پرخوری

·       حرکات فیزیکی فوق العاده شدید .

·       محیط خیلی گرم یا خیلی سرد

·       استرس

دو نوع آنژین وجود دارد :

·        آنژین صدری پایدار Stable Angina Pectoris  : به دلیل ویژه گی خاص آن ، معمولا قابل پیش بینی است .بدین معنا که اگر شخص در حال فعالیت فیزیکی و یا تحت استرس باشد ، درد شروع میشود و با استراحت یا استعمال نیتروگلیسیرین بهبود مییابد . در این نوع آنژین ، نیتروگلیسیرین در طول ۳ – ۵  دقیقه اثر میکند . بیشتر ، شدیدتر و طولانی تر شدن درد بیانگر آنژین نوع دوم است .

·       آنژین صدری ناپایدار  Unstable Angina Pectoris  : بیانگر وخیم تر شدن وضعیت سرخرگهای کرونری است . به دلیل شروع ناگهانی این عارضه  ، نمیتوان شروع درد را پیش بینی کرد . نسبت به آنژین صدری پایدار ، درد شدیدتر و طولانی تر است . حملات آنژینی میتواند موقع استراحت بوقوع پیوندد و داروهایی که بیمار جهت رفع درد استعمال میکند ، همیشه جواب نمبدهد .

علائم  آنژین صدری 

·       سفتی و فشار در ناحیه سینه

·       درد در ناحیه سینه ، ناراحتی در گردن ، آرواره ، گلو ، شانه ، بازو و پشت

·       دشواری تنفسی

·       خستگی بدون علت مشخص

·       سو هاضمه مزمن

·       رفع درد بعد از استراحت

 آنژین و حمله قلبی عارضه های متمایزی هستند اما هر دو در اثر تنگی سرخرگهای کرونری حاصل میشوند . و علائم شدید آنزین ، هشداری برای وقوع حمله قلبی است .

اقدامات در صورت بروز  آنژین :

درد  آنژینی بعد از استراحت یا استعمال نیتروگلیسیرین ( nitroglycerin ) تسکین مییابد .  دارو فوق  جز داروهای مهم گشاد کننده عروقی است که جهت تخفیف درد پس از شروع آن ، پیشگیری از حمله قلبی پیش از بروز آن ، و  تنزل تعداد حملات مصرف میشود . بهتر است بیمار همواره آنرا به همراه داشته باشد . 

مواردی که در مصرف نیتروگلیسیرین در مد نظر داشت :

·        بیمار کار خود را متوقف کند ، بشیند و یا دراز بکشد .

·       یک قرص و یا اسپری را استعمال کرده ، پنج دقبقه صبر نماید.

·       اگر آنژین برطرف نشد یک قرص دیگر را مصرف کند ، پنج دقبقه دیگر صبر نماید.

·       اگر درد برطرف نشد با مراکز پزشکی تماس بگیرد . شخصا رانندگی نکند .

حمله قلبی  Heart Attack

 حمله قلبی یا انفارکتوس عضله قلب (MYOCARDIAL INFARCTION) 
 وقتی رخ میدهد که یک یا چند سرخرگ کرونری بلوکه میشود . این عارضه باعث توقف خون سرخرگی و نرسیدن اکسژن به بافت عضلانی  قلب میگردد . بدون اکسیژن ، مرگ سلولی در عضلات قلبی بوقوع میپیوندد و فلب را دچار آسیب  دائمی کند .

علل  حمله قلبی 

·        آترواسکلروزیس : افزایش پلاک و تنگی آرتری کرونری موجب عبور خون اندک یا بلوکه شدن رگ میشود  .

·       لخته خونی : پلاک میتواند خیلی شکننده شود . فشار موجود در یکی از سرخرگها میتواند موجب شکاف در آن گشته و ایحاد پارگی کند . بدن با انعقاد خون  در  صدد رفع این عارضه  برمیاید . از سویی لخته های خونی باعث مسدودیت مجاری سرخرگی میگردند .  لخته های خونی موجود در یکی از سرخرگها ، میتواند باعث بروز حمله قلبی شود . 

·       اسپاسم سرخرگ کرونری : بعضی اوقات سرخرگهای  کرونری  دچار اسپاسم میشوند ، بدین معنا که عروق تنگ و فشرده میشوند . در اثر اسپاسم ، سرخرگ بلوکه شده  و حمله قلبی رخ میدهد .

علائم حمله قلبی

·        درد ناگهانی شدید که با استراحت برطرف نمی گردد.

·       درد میتواند در قفسه سینه ، گردن ، فک ، شانه ها ، بازوان و پشت باشد .

·       احساس درد میتواند بشکل سوزش ، فشردگی ، سنگینی ، سفتی و یا فشار باشد .

·       بیمار سختی تنفس و احساس خفگی دارد .

·       بیمار سوء هاضمه ، احساس تهوع و استفراغ دارد .

·       بیمار عرق سرد میکند .

·       بیمار اضطراب ، سرگیجه و سر درد دارد .

·        بیمار رنگ پریده است و احساس سردی در پوست دارد .

·       بیمار ممکن است بی هوش شود .

اقدامات در صورت بروز  حمله قلبی :

 وحود برخی از علائم یادشده میتواند بیانگر حمله قلبی باشد . که در آن صورت سریعا موارد ذیل باید انحام پذیرد: 

·    توقف هرگونه فعالیت و ضرورت استراحت کامل .

·    اطلاع دادن به آشنایان

·    تماس با اورژانس برای انتقال با آمبولانس و بستری شدن در بیمارستان .

·    بیمار رانندگی نکند  .

·    مصرف نیتروگلیسیرین .

·    مصرف دو قرص آسپیرین بچه یا یک قرص آسپرین بزرگسالان ( مگر اینکه بیمار آسم یا آلرژی به آسپیرین داشته باشد ) .

·    در صورت هوشیاری بیمار ، قرار گرفتن در حالت نیمه نشسته توصیه میشود .

·    دگمه لباس و کمربند  بیمار باز  شود.

·    در صورتی که بیمار بی هوش باشد و یا نتواند نفس بکشد ، عملیات احیا قلبی ریوی صورت گیرد .

 خیلی از مردم فکر میکنند که آنژین صدری و حمله قلبی هر دو یک عارضه هستند .در صورتی که آنژین میتواند به سوی حمله قلبی گسترش یابد . تفاوت اصلی  آنها ، نوع آسیبی است که بر قلب وارد میشود . در حمله قلبی ، مرگ قسمتی از سلولهای بافت قلبی رخ میدهد در صورتی که این عارضه در آنژین به وقوع نمی پیوندد اما حملات بسیار زیاد آنژینی  میتواند موجب تضعیف عضلات قلبی گردد  .

دکتر عبدالوهاب حاجی سردار